De Heilige Geest in het NT

Gijs van den Brink, 2016
Gepubliceerd in Studiebijbel magazine 10.2

Maar uit de stronk van Isaï schiet een telg op, een scheut van zijn wortels komt tot bloei. De geest van de Heer zal op hem rusten: een geest van wijsheid en inzicht, een geest van kracht en verstandig beleid, een geest van kennis en eerbied voor de Heer’ (Jes.11:1-2).

Aankondiging van een telg uit Isaï

Deze tekst uit Jesaja zal deze maand weer in vele Kerstdiensten klinken. In één adem wordt de aankondiging van de geboorte genoemd met de Geest van de Heer die op deze Telg zal rusten. De aanwezigheid van de Geest van God zal volgens de beloften in het OT een funda-menteel gegeven zijn in het leven van de Messias als ook in het volk van het nieuwe verbond.
En dezelfde profeet spreekt in Jes. 61:1 over de zending van de Gezalfde, de Messias als volgt:
‘De geest van God, de Heer, rust op mij, want de Heer heeft mij gezalfd. Om aan armen het goede nieuws te brengen heeft hij mij gezonden, om aan verslagen harten hoop te bieden, om aan gevangenen hun vrijlating bekend te maken en aan geketenden hun bevrijding,
En de profeet Ezechiel profeteert over het volk van het nieuwe verbond:
Ik zal jullie mijn geest geven en zorgen dat jullie volgens mijn wetten leven en mijn regels in acht nemen (Eze.36:27).
En de profeet Joel profeteert over de komende Dag van de Heer:
Daarna zal zich dit voltrekken: Ik zal mijn geest uitgieten over al wat leeft. Jullie zonen en dochters zullen profeteren, oude mensen zullen dromen dromen, en jongeren zullen visioenen zien; zelfs over slaven en slavinnen zal ik in die tijd mijn geest uitgieten (Joel 3:1-2).
Dus zowel in het leven van de Messias als in het leven van zijn volk zal de Geest van God een cruciale en fundamentele rol spelen.

Geboorte van Jezus en de Geest

En dat is precies wat we zien in het leven van Johannes de doper en Jezus en zijn volgelingen.
De engel die aan Zacharias verschijnt, zegt over Johannes de doper:
Hij zal groot zijn in de ogen van de Heer, en wijn en andere gegiste drank zal hij niet drinken. Hij zal vervuld worden met de heilige Geest terwijl hij nog in de schoot van zijn moeder is (Luk.1:15).
Een de engel die aan Jozef verschijnt wanneer Maria zwanger is, zegt:
‘Jozef, zoon van David, wees niet bang je vrouw Maria bij je te nemen, want het kind dat ze draagt is verwekt door de heilige Geest’ (Mat.1:20).
En de engel Gabriel zegt tegen Maria:
‘De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken. Daarom zal het kind dat geboren wordt, heilig worden genoemd en Zoon van God (Luk.1:35).
Maar ook Elisabeth werd vervuld met de heilige Geest toen Maria bij haar op bezoek kwam (Luk.1:41). En een week na de geboorte van Johannes kon Zacharia weer spreken, hij werd vervuld met de heilige Geest en begon te profeteren (Luk.1:67-79). De tekst is bij ons beter bekend als de ‘lofzang van Zacharia’, maar het is een profetie, die hij ontving op een moment dat hij vervuld werd met de Geest.
En daarna vertelt Lukas dat Johannes opgroeide en werd bekrachtigd door de Geest (Luk.1:80).
Toen Maria en Jozef vijf weken na de geboorte van Jezus hem naar de tempel in Jeruzalem brachten om hem op te dragen aan de Heer, was daar een zekere Simeon, een rechtvaardige en vrome man, van wie Lukas zegt: ‘de heilige Geest rustte op hem’ en ‘het was hem door de heilige Geest geopenbaard dat hij niet zou sterven voordat hij de messias van de Heer zou hebben gezien’ (Luk.2:25-26).
De heilige Geest blijkt inderdaad een fundamentele en cruciale rol te spelen bij de komst van de Messias, zoals voorzegd was in het OT.

Doop en openbaar optreden

En dit is ook het geval bij de volgende belangrijke gebeurtenis in Jezus’ leven: zijn doop.
We lezen in Mat.3:16-17, ‘Zodra Jezus gedoopt was en uit het water omhoogkwam, opende de hemel zich voor hem en zag hij hoe de Geest van God als een duif op hem neerdaalde. …
Hierna begint de openbare bediening van Jezus, een bediening van verkondiging, maar ook van verlossing, bevrijding en genezing. Ook bij de bevrijding en genezing door Jezus speelt de heilige Geest een belangrijke rol:
‘als ik door de Geest van God demonen uitdrijf, dan is het koninkrijk van God bij jullie gekomen’ (Mat.12:28).
Jezus spreekt in het evangelie naar Johannes veel met de discipelen over de andere Trooster, de andere Helper die zal komen nadat hij is heengegaan. ‘Dan zal ik de Vader vragen jullie een andere helper [pleitbezorger] te geven, die altijd bij je zal zijn: de Geest van de waarheid.’ (Joh.14:16; vgl. 14:26; 15:26; 16:7). Nergens in het NT blijkt duidelijker dan hier dat de heilige Geest een persoon is.

Pinksteren en de Geest

En na zijn opstanding zegt Jezus tegen zijn discipelen: ‘Ga niet weg uit Jeruzalem, maar blijf daar wachten tot de belofte van de Vader, waarover jullie van mij hebben gehoord, in vervul-ling zal gaan (Hand.1:4). Ze moesten wachten in Jeruzalem en niet terugkeren naar hun geboortestreek Galilea. En dat laatste lag toch voor de hand!? Waarom Jeruzalem niet verlaten? Wachten op de komst van de Heilige Geest. Het zal over een paar dagen gebeuren, zegt Jezus in vers 5. Wist hij dat dit op het Pinksterfeest zou zijn? Wát zal er dan gebeuren? Ook dat wordt door Jezus gespecificeerd: ‘Maar jullie zullen kracht ontvangen, wanneer de Heilige Geest over u komt en jullie zullen mijn getuigen zijn …’ (Hand.1:8).
Dan komt de dag van het Pinksterfeest. Hand.2:1-4,
Toen de dag van het Pinksterfeest aanbrak waren ze allen bij elkaar. Plotseling klonk er uit de hemel een geluid als van een hevige windvlaag, dat het huis waar ze zich bevonden geheel vulde. Er verschenen aan hen een soort vlammen, die zich als vuurtongen verspreidden en zich op ieder van hen neerzetten, en allen werden vervuld van de heilige Geest en begonnen op luide toon te spreken in vreemde talen, zoals hun door de Geest werd ingegeven.
En na die indrukwekkende, maar ook enigszins verwarrende gebeurtenis treed Petrus naar voren en zegt:
‘Wat hier nu gebeurt, is aangekondigd door de profeet Joël (Hand. 2:16). En hij citeert de verzen uit de profeet Joel die ik in het begin ook al genoemd heb.
Het pinkstergebeuren was geen eenmalige gebeurtenis, maar blijft zich herhalen. Het gebeurt nog eens in Samaria wanneer Petrus en Johannes daar komen (Hand.8) en ook weer in het huis van Cornelius in Caesarea, een Romeinse centurio, een hoofdman over honderd (Hand.10).

Het valt op dat bij hoofdmomenten in het leven en de bediening van Jezus de Heilige Geest een hoofdrol vervult. Bij zijn geboorte, zijn doop, zijn bediening op aarde en zijn vervanging na zijn hemelvaart. Het laatste wordt ook wel zijn wederkomst in de Geest genoemd.

Analogie tussen Meester en leerling

Maar er is ook nog iets anders wat we opmerken in het NT. We zien dat Jezus zijn discipelen erin heeft onderwezen dat deze hoofdmomenten ook in hun leven een plaats zullen hebben. Er is een analogie tussen de meester en zijn leerlingen.
Ik noem een aantal voorbeelden. Jezus heeft in zijn gesprek met Nicodemus duidelijk gemaakt dat ook zijn volgelingen uit de Geest geboren moeten worden. Deze wedergeboorte is onmisbaar. Hij zegt namelijk ‘Waarachtig, ik verzeker u: alleen wie opnieuw wordt geboren, kan het koninkrijk van God zien.’ (Joh.3:3) en: ‘Wat geboren is uit een mens is menselijk, en wat geboren is uit de Geest is geestelijk. (Joh.3:6). Jezus heeft onderwezen dat ook zijn volgelingen gedoopt moeten worden en dat ook voor hen de belofte van de vervulling met de Geest vervuld zal worden. En zo heeft hij hen na zijn opstanding ook duidelijk gemaakt dat ook hun bediening en getuigenis niet zonder de kracht van de heilige Geest kan. Daarom moesten ze wachten in Jeruzalem.
Ook in de brieven van het NT zien we dat de apostelen deze analogie tussen meester en leerling leren. Zo Paulus in Rom.6:4-5 ‘We zijn door de doop in zijn dood met hem begraven … Als wij delen in zijn dood, zullen wij ook delen in zijn opstanding’. En in Efeziërs 6:2 betrekt Paulus ook de hemelvaart in deze analogie: ‘Hij heeft ons samen met hem uit de dood opgewekt en ons een plaats gegeven in de hemelse sferen, in Christus Jezus.’
Zo kent ook de uitstorting van de Geest op Pinksteren een analogie in de geloofsweg van de individuele christen. Paulus spreekt in dit verband over het ‘zegel’ van de Geest (2Kor.1:22) of de ‘verzegeling’ met de Geest (Ef.1:13; 4:30). De Geest is dan het ‘onderpand’ (arrabon), de aanbetaling van de grote belofte. Johannes noemt in zijn brieven dit persoonlijke pinksteren een ‘zalving’ van de Geest (1Joh.2:20,27; vgl. ook Lucas in Hand.10:38), die aan de gelovigen is gegeven.

Heilsgeschiedenis en heilsorde

Van prof. Graafland heb ik geleerd dat deze analogie tussen de Heilsgeschiedenis en ons geestelijk leven in de dogmatiek ‘heilsorde’ wordt genoemd. Zo kun je heilshistorisch over de openbaring in de Schrift spreken en ‘heilsorderlijk’ over de geloofsweg van een mens. Er is een analogie tussen de heilsgeschiedenis en de persoonlijke heilsorde.
In de grote christelijke tradities, zoals de Rooms-katholieke en Orthodoxe kerken, maar ook in de Anglicaanse en Lutherse traditie, is de heilsorderlijke betekenis van Pinksteren altijd bewaard gebleven, namelijk in de leer en praktijk van het vormsel of de confirmatie. Sinds Tertullianus (plm. 200 n. Chr.) is dit een eeuwenlange breed gedragen visie /1 , die m.i. door en door bijbels is. De waterdoop is gericht op het behoud, de Geestesdoop of confirmatie op de toerusting van de christen met kracht van de Heilige Geest.
In de Gereformeerde traditie is dit geloofspunt helaas vervaagd. Wel heeft de missioloog prof. Dr. J.H. Bavinck zich sinds het midden van de 20e eeuw enorm ingezet om deze persoonlijke betekenis van Pinksteren weer onder de aandacht te brengen./2  In zijn boekje “Ik geloof in de Heilige Geest” (1963) maakt ook hij onderscheid tussen de ‘wederbarende werking’ van de Geest en de ‘bekrachtiging’ met de Geest. /3
Maar het is vooral de pinksterbeweging geweest die dit belangrijke thema in de 20 eeuw krachtig op de kaart heeft gezet, in geschrift, maar vooral in de praktijk.
De Heilige Geest is van cruciaal en fundamenteel belang voor het volk van het Nieuwe Verbond. Alleen door de leiding en de vervulling van de Geest kunnen de christen en de christelijke gemeente volharden tot het einde.

1. G. van den Brink, ‘De Geestesdoop in de vroege kerk. Is de geestesdoop bij Tertullianus een van de waterdoop onderscheiden sacrament?’. Soteria 13/4 (1996) 32-42. Online: https://www.elim.nl/de-geestesdoop-in-de-vroege-kerk/
2. Zie A.W. Vos over J.H. Bavinck http://www.opbouwonline.nl/artikel.php?id=4718.
3. J.H. Bavinck, Ik geloof in de Heilige Geest (Voorhoeve, Den Haag 1963).